Ankara büyükelçiler krizi sırasında "Başka ülkeler de AİHM kararlarını uygulamıyor, neden onlara bir şey söylenmiyor" tezini ileri sürdü. Hatta Yunanistan, Almanya ve Fransa'ya karşı AİHM tarafından açıklanmış kararları örnek gösterdi. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin (AİHS) 18'inci maddesinden hiç söz etmedi. Oysa AİHM'nin Osman Kavala kararındaki tüm ayrıntı bu maddede gizli.

AİHM 10 Aralık 2019 tarihinde açıkladığı kararda özetle "Osman Kavala'nın tutuklanmasının makul bir kuşkuya dayandığını gösteren somut veriler bulunmadığı" ve "tutuklanma kararının Anayasa Mahkemesi önünde incelenmesinin çok uzun sürdüğü" sonucuna vardı. Mahkeme, AİHS'nin özgürlük ve güvenlik hakkıyla ilgili 5'inci maddesinin ihlali anlamına gelen bu sonuçlardan yola çıkarak, AİHS'nin 18'inci maddesinin ihlaline de hükmetti. Yani, Kavala'nın AİHS'de öngörülmeyen bir amaçla "susturulmak istendiği" görüşünü belirtti. Kararın 18'inci maddenin ihlaline ilişkin bölümünde, Kavala'nın "ilk ve daha sonraki tutukluluğunun insan hakları savunucusu olarak onu susturmak şeklinde gizli bir amaç güttüğü" not edildi.

Deniz Yücel: Kavala'nın hâlâ cezaevinde olması "skandal"

18'inci madde nedir?

AİHS'nin 18'inci maddesinin konusu ve amacı, yetkinin suistimal edilmesini yasaklamaktır. Sözleşmedeki hak ve özgürlüklerin yazıldıkları amaç dışında kullanılmalarının engellenmesi için öngörülmüştür. Daha net söylemek gerekirse, 18'inci madde tetiği "siyasi" tutuklular için çekilmektedir. 

Bu madde Mahkeme önünde sıklıkla kullanılmaz. Kullanıldığında ise Mahkeme tarafından nadiren kabul edilir. Avrupa genelinde bu madde temelinde ihlal kararı verilen dava sayısı fazla değildir. Bu nedenle Sözleşmenin en orijinal maddelerinden biridir. Bir diğer orijinalliği ise bağımsız olarak kullanılamaması. Bu madde ancak Sözleşme ve Sözleşmeye ek protokollerde öngörülen hak ve özgürlüklere ilişkin bir maddeyle birlikte uygulanabiliyor. Kavala davasında AİHS'nin 5'inci maddesiyle birlikte kullanıldı.

Avrupa içtihadı

AİHM, 5'inci madde bağlantılı olarak 18'inci maddenin ihlaline Kavala davasından önce birkaç davada daha ihlale hükmetmişti. Bu davalar arasında Rusya'ya karşı Goussinski, Ukrayna'ya karşı Timoşenko, Gürcistan'a karşı Merabishvili ve Azerbaycan'a karşı Mammadov kararları gösterilebilir. Bu konuda giderek yerleşik hale gelen bir içtihat mevcut.

AİHM kararında, Kavala'nın tutukluluğunun devam etmesi halinde AİHS'nin 5'inci maddesi ve bu madde ile 18'inci maddenin ihlalinin süreceği, bunun da "devletlerin AİHM tarafından hükmedilen kararlara uyma yükümlülüğüyle aykırılık teşkil edeceği" not edildi. Bu nedenle Kavala'nın "bir an önce serbest bırakılması için" tüm önlemlerin alınmasına karar verildi. AİHM Kavala kararının püf noktası buradadır.

AİHM kararlarının doğrudan bağlayıcılığı

AİHS'nin 46'ncı maddesi gereği, Sözleşmeye taraf devletler AİHM kararlarını uygulamakla yükümlüdür. Bu durum Sözleşmeyi Demokrat Parti iktidarı tarafından yönetilirken 4 Kasım 1950 tarihinde imzalayıp, 18 Mayıs 1954'te onaylayan Türkiye için de geçerlidir. Ankara, AİHM'ye bireysel başvuru hakkını tanıdığını, AİHM'nin de bağlı olduğu Avrupa Konseyi'nin dönem başkanlığını yürüttüğü 28 Ocak 1987'de Dışişleri Bakanı Vahit Halefoğlu'nun ağzından Strasbourg'da Avrupa'ya ilan etti. AİHM'nin zorunlu yargı yetkisini ise 27 Eylül 1989'da tanıdı. O gün Başbakan Turgut Özal Avrupa Konseyi ve AİHM'i ziyaret için Strasbourg'daydı.

Haberin tamamını DW Türkçe 'den okuyabilirsiniz.