Türkiye bir deprem ülkesi. Bu sebeple deprem asırlardır gündemde ama 2023 yılının 6 şubatında yaşanan Kahramanmaraş merkezli depremler bu yıl depremin daha da fazla konuşmasına yol açtı. Resmi rakamlara göre on binlerce kişinin hayatını kaybettiği depremlerden sonra tartışma konularından biri de “erken uyarı sistemi” oldu.

Jeologlar 1960’lardan bu yana depremleri tahmin etmek için modern bilimsel yöntemleri kullanmaya çalışıyor ama pek başarılı olamıyorlar.

ABD Jeolojik Araştırmalar Kurumu’na göre gerçekten faydalı bir deprem tahmini için üç bilgi gerekiyor: Depremin nerede olacağı, ne zaman olacağı ve ne kadar büyük olacağı. Şimdiye kadar bunu kimsenin kesin olarak yapamadığını söylüyorlar.

Deprem uzmanından Hatay için kötü haber

Şimdi 25 Ekim 2022’ye Amerika Birleşik Devletleri’nin California eyaletine gidelim. Çünkü o gün California Körfez Bölgesi’nde 5,1 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi. Bölgede depremi hissedenler ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumu’na(USGS) bildirim yağdırdı. Herhangi bir hasarın oluşmadığı depremin başka bir önemi vardı. Bölgedeki birçok kişinin cep telefonlarına deprem başlamadan önce uyarı gitti.

Birkaç saniye önce gelen böyle bir bildirim zaman kısa gibi görülse de depremzedelerin kapalı alandan dışarı çıkmasına, masanın altına girmesine, trenlerin yavaşlamasına, araçların köprü ve tünellere girmeden durmasına yetebilir.

ANDROİD ERKEN UYARI SİSTEMİ NASIL ÇALIŞIYOR?

Google’ın kullandığı bu sistem Android işletim sistemiyle çalışan telefonların çoğunda bulunan ivmeölçerler yardımıyla çalışıyor. Yani hem depremi telefonlarla algılıyor, hem de telefonlara bir erken uyarı bildirimi gönderiyor.

İvmeölçerler telefonların çevrildiğini algılayıp yatay moda geçmesini sağlamak için ya da adım sayımı özelliği için telefonlarda bulunuyor. Depremin Birincil(P) dalgalarının titreşimlerini algılayan telefonlar Android Deprem Uyarı Sistemine veri gönderiyor. Eş zamanlı gelen binlerce, milyonlarca veri depremi ve yerini hesaplıyor, sismik dalgalardan önce etkilenmesi muhtemel bölgedeki telefonlara radyo sinyalleriyle erken uyarı gönderiyor.

Google, Android Deprem Uyarı Sistemi’i Türkiye’de 2021 haziranında faaliyete soktu. 4,5 ve üzeri bir depremde sistemin alarm ve “çök, korun ve tutun” komutlarıyla telefon ekranını ele geçirmesi gerekiyor.

‘6 ŞUBAT’TA GOOGLE ENGELLENMİŞ OLABİLİR’

BBC’nin araştırmasına göre sistem 6 Şubat depreminde doğru çalışmadı. Ancak araştırmada bildirim aldığını sosyal medya hesabından yazan birkaç örnekten de bahsediliyor. Şirket de sistemin çalıştığını, milyonlarca kişiye 6 Şubat’ta bildirim gittiğini savunuyor.

10Haber’e konuşan Bilişim ve Telekomünikasyon Uzmanı Füsun Sarp Nebil sistemin çalışmama sebebinin “Google’ın deprem verisini toplayıp sonra geri bastığı IP’lerin bloklanmış olma olasılığı” olabileceğini söyledi. Nebil’in bununla ilgili yazdığı detaylı yazıyı buradan okuyabilirsiniz.

AFAD’ın da benzer bir deprem uyarı bildirimi var ve o da 6 Şubat’ta çalışmadı.

BİLİŞİM UZMANI NEBİL: ‘İVMEÖLÇER TEMELLİ SİSTEM DAHA İLERİ GİDEMEZ’

İstanbul’da da hissedilen Bursa Gemlik merkezli 5,1’lik depremle birlikte Google’ın erken uyarı sistemi yeniden gündeme geldi. Sosyal medya kullanıcılarının kimi depremden 7 saniye, kimi 15, kimi 20, kimi ise 40 saniye önce bildirim aldığına ilişkin ekran görüntülerini paylaştı. Uzmanlar bu farklılığın depremin merkez üssüne uzaklığıyla ilgili olduğunu belirtiyor.

Füsun Sarp Nebil ivmeölçer temelli bu sistemin çok iyi olduğunu, altyapısı itibarıyla daha ileri gidemeyeceğini, sadece bildirim almayan telefonlarla ilgili sorunların çözülebileceğini belirtti. Bazı telefonların bildirim almamasının birçok sebebi olabileceğini söyleyen Nebil bunları şöyle sıraladı: “Telefon markalarındaki farklılıklar, internet kalitesi, GSM operatörü, deprem anındaki konumunuz, hareket halinde olup olmamanız, android sürümündeki farklılıklar…”

YAPAY ZEKA BİR HAFTA ÖNCEDEN %70 DOĞRULUK ORANIYLA HABER VERİYOR

Nebil “ABD’de Teksas Üniversitesi’ndeki (UT) yeni bir çalışma yapay zeka destekli deprem tahmin aracının %70 doğru sonuç verdi” deyip bunun detaylarını şöyle anlattı:

“Yapay zeka destekli bir araç Çin’de yapılan bir denemede depremleri bir hafta önceden tahmin etmede %70 doğru sonuç verdi. Yapay zeka tahmin edilen konuma 320 km mesafede ve hesaplanan şiddette 14 depremi başarıyla tahmin etti. Ancak bir depremi kaçırdı ve sekiz yanlış uyarı verdi. Kabaca sistem şöyle çalışıyor. Yapay zekaya beş yıllık sismik kayıt veri tabanı üzerinde kendini eğitmesi söylendi. Ardından deprem fiziği bilgisine dayanan bir dizi istatistiksel veri aktarıldı. Yapay zeka eğitildikten sonra deprem işaretlerini dinleyerek tahminini yaptı. Yani aslında basit bir makine öğrenimi yaklaşımı. Yerin daha önce nasıl davrandığını öğreniyor ve aynı sinyalleri aldığında uyarıyor.”